Foxtrot

Geschiedenis

De befaamde musical van Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink uit de jaren zeventig, die geschiedenis schreef.

Foxtrot is niet alleen de musical met een goed verhaal, sterke liedjes en veel spektakel, maar ook de voorstelling met spitsvondige dialogen, scherpe humor en veel hilariteit. Zoals we van Annie M.G. Schmidt gewend zijn.

Minder bekend is dat Foxtrot ook de musical is waarin de schrijfster veel autobiografische elementen verwerkte: het provinciale meisje dat in de grote stad komt wonen, kennismaakt met het artiestenmilieu en een onmogelijke liefde meemaakt.

Het verhaal

Foxtrot speelt zich af in de jaren dertig: de tijd van onbekommerd vertier, zorgeloos dansen en het zwaaien met struisveren. En tegelijkertijd is er de economische crisis, de oorlogsdreiging en de Hollandse kleinburgerlijkheid: de tijd waarin iedereen zich staande probeert te houden. Jules vormt samen met Lisette een derderangs zangduo in een louche nachtclub in de grote stad. Hij geeft zich uit voor leraar Duits en zij voor concertzangeres. In het pension waar zij beiden wonen, trekt het provinciale meisje Josien in. Josien krijgt Duitse les van Jules en wordt hopeloos verliefd op hem. Maar Jules kan haar liefde niet beantwoorden. Dit leidt tot dramatische, maar ook tot komische ontwikkelingen.

Foxtrot anno 2001

Paul de Leeuw nam het initiatief om deze musicalklassieker in een geheel nieuwe versie uit te brengen. Redenen genoeg voor hem: 'Foxtrot' was zijn eerste ontmoeting met het theater; op vijftienjarige leeftijd zag hij de musical zo'n twintig keer én hij besloot naar aanleiding van deze productie wat hij later wilde worden. Samen met regisseur Ruut Weissman stelde hij voor deze nieuwe versie een verrassende cast samen met onder andere Jenny Arean, Sanne Wallis de Vries en Carice van Houten. Daarnaast wist hij een ijzersterk creatief team aan zich te binden, met onder anderen Henny Vrienten voor de muzikale supervisie.

Jenny Arean, als pensionhoudster Mathilde, is zonder meer de ster van de avond. Speciaal voor haar werd uit de musical 'Madam' het lied 'De oude kat' geleend. Arean mag terecht even alleen schitteren. Klik hier voor foto's van Jenny Arean uit Foxtrot.

De muziek uit de show is ook verschenen op cd.

Rollen

Paul de Leeuw (als Jules)
Carice van Houten (als Josien)
Jenny Arean (als pensionhoudster Mathilde)
Sanne Wallis de Vries (als Lisette)
Ad van Kempen
Malou Gorter 
Anne-Marie Jung
Sieger Sloot
Marijn Brouwers
Barbara van Middelkoop
Tina de Bruin
Eva van der Gucht
Gwen Maduro
Maria Noë
Sytske van der Ster
Roosmarijn Luyten

Credits

Premièredatum

Onbekend

Recensies

Recensie 1. Nieuwe versie Foxtrot zindert en swingt

"De dertiger jaren...", begint Paul de Leeuw, moederziel alleen op het toneel en dan pas valt het orkest in, en dan draaft ook de rest van het ensemble op om het openingslied van de musical Foxtrot te zingen. En allemaal verschillend gekleed; niet als de strakke rij revuemeiden en -jongens die van regisseur Paddy Stone de beentjes in de lucht moesten werpen, toen de vierde musical van Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink in 1977 voor het eerst werd gespeeld. In de nieuwe versie, die gisteravond in de regie van Ruut Weissman in première ging, is onmiddellijk duidelijk hoe schril de schrijfster het contrast bedoelde tussen de vooroorlogse glitter en de gelijktijdige werkelijkheid van werkloosheid en oorlogsdreiging. Stone was de man van de Broadway-glamour, en Weissman is een cabaret-regisseur, die veel beter weet hoe uniek Nederlands de musical in handen van Schmidt en Bannink was.

Als gastprogrammeur van het oude Luxor-theater in Rotterdam, dat na dit jaar tegen de vlakte gaat, nam Paul de Leeuw het initiatief om Foxtrot weer te spelen. Een goed idee, want het is één van de beste uit de Nederlandse musical-geschiedenis: een met onderhuidse verontwaardiging geschreven verhaal met kleurrijke types en een spannend plotje, en ongeëvenaard mooie liedjes vol engagement. Het enige wat nu niet meer dezelfde lading heeft, is de constante spiegeling met de 'tegenwoordige' tijd van 1977. Telkens was er destijds die honende knipoog naar nu. Denk maar niet dat het nu zo anders is, wilde Annie Schmidt steeds zeggen. Over tijd, over de breinaald en de kinine en die andere mensonterende abortuspraktijken uit de jaren dertig, eindigt niet voor niets met de regel: "Was er maar een kliniek." Een jaar eerder was minister Van Agt van Justitie immers in actie gekomen tegen de abortuskliniek Bloemenhove. Maar het slotlied is nog even geldig als toen: "Het is altijd zo gegaan, nooit iets anders gedaan – dansen op een vulkaan..."

Zelf speelt De Leeuw de rol, die in de oer-Foxtrot was geschreven voor Willem Nijholt. Niet als de elegante charmeur die Nijholt was, maar als een gevoelige man die zich zorgen maakt over de komende catastrofe en bezorgd is om het lot van het meisje uit Klaaswaal dat zwanger raakt van een onduidelijke passant en eigenlijk verliefd is op hem. Maar hij is homoseksueel en zingt, beheerst en half in zichzelf, het ontroerende homo-lijflied "Sorry dat ik besta". Terwijl hij in de show-scènes onverwacht licht op zijn voeten staat.

Carice van Houten is het provinciemeisje, komisch maar volstrekt geloofwaardig als de schichtige bakvis in het begin, en tragisch als de jonge vrouw voor wie Klaaswaal geen optie meer is. Ze verricht prachtig precisiewerk temidden van de drukte om haar heen en maakt Over tijd, met alles wat haar op dat moment bestormt, tot een aangrijpende aanklacht. Sanne Wallis de Vries beschikt over alle flair en vileinigheid van de showdanseres, die met Paul de Leeuw een mooi duo vormt. En als een rots in de branding is daar dan ook nog Jenny Arean, die met haar kordate komediantentalent elk woord het juiste effect weet te geven.

Zij zijn de hoofdrolspelers, maar ze staan in een ensemble waarin iedereen op zijn plaats is – ook, bijvoorbeeld, Ad van Kempen als de zoetsappige vader uit Klaaswaal ("ik moet vanavond nog mijn dahlia's afdekken"), Malou Gorter als de slovende dienstmeid met het hart van goud en Sieger Sloot als de stuntelige verloofde. Ze spelen tegen een sobere achtergrond van effectieve eenvoud: een rij kantelende grachtenhuizen in grijs, die af en toe door een simpel wandje of een toneeltje vol showlicht aan het zicht worden onttrokken.

Ivo de Wijs versnelde het script, verplaatste wat liedjes en voegde er het zotte Conny Stuart-lied "De ouwe kat" uit "Madam" aan toe, om Jenny Arean een pakkende solo te geven. Zij schittert trouwens ook in een drinklied, dat al vóór de première uit de oude Foxtrot werd geschrapt omdat de voorstelling te lang duurde. Omdat de muziek niet meer te achterhalen was, componeerde Henny Vrienten iets nieuws – een rake kruising tussen Kurt Weill en Harry Bannink, en een echte showstopper. En ook in de authentieke Bannink-muziek swingt het veertienkoppige orkest dat het een lieve lust is. De arrangementen zijn hier en daar flink opgepept, waarmee Bannink ten volle de eer wordt bewezen die hem toekomt. Nog beter is nu te horen hoe fabelachtig hij het midden vond tussen de jaren dertig-stijl en die van zijn eigen tijd.

Dit seizoen worden er in Nederland bijna twintig musicals gespeeld. De meeste zijn van buitenlandse makelij. Foxtrot is door en door Nederlands op zijn allerbest, ook in deze nieuwe uitvoering. Het tintelt van de grappen, het zingt en het swingt, en het zindert van het vele dat erin wordt gezegd. Het zou, tussen al die concurrenten, een hit van jewelste moeten worden.

Uit: NRC Handelsblad, september 2001
Door Henk van Gelder

Recensie 2. En dan dansen we op de lava, lava

24 jaar na de première wordt de musical Foxtrot van Annie Schmidt heel anders gespeeld. Regisseur Ruut Weissman: "De houdbaarheidsdatum van musicals is vijf jaar."

Paul de Leeuw oefent een dansje. Regisseur Ruut Weissman staat erbij te kijken. Stapje naar links, stapje naar rechts, hoed af, en - een halve cirkel draaien om de as - door het zilveren sliertengordijn af. Vanachter het gordijn sterven de laatste tonen van het liedje Foxtrot uit: lalalalalalaa. En nog eens, want het kan strakker en subtieler. "Mag ik nog wat licht?" En daar gaat-ie weer: stapje naar links, stapje naar rechts. Totdat het geramd zit.

Per bus is de cast van de musical Foxtrot van Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink aangekomen bij het Luxor Theater. Vanavond nog een try-out. Zondag 16 september première. Hoe ging het gisteren? Volgens Weissman veel te goed. "Ik maak zelden mee dat try-outs al helemaal gesmeerd lopen. Wat me opviel is dat het meer volkse publiek en het chique publiek gisteren op één lijn zaten. En dat terwijl de voorstelling geen musical is zoals men gewend is. De voorstelling is vrij geabstraheerd en gestileerd. Dat pikt het publiek, mooi is dat."

Dat mag inderdaad bijzonder heten. Het musicalpubliek van nu is verwend met Joop van den Ende-spektakel. Het decor van Titanic, dat 23 september in première gaat, moet, om maar eens wat te noemen, in dertien trailers worden vervoerd. Musicals zijn een trend in Nederland, sinds Van den Ende Les Misérables in 1991 op toneel bracht. Elk jaar groeit het aantal premières. Dit seizoen zijn het er negentien. Van Gaudi, de musical met in de hoofdrol Ben - Hij was maar een clown - Cramer, tot en met Grace, van Peter Pan tot Aida.

Ter vergelijking. Toen Foxtrot van Annie M.G. Schmidt in 1977 in première ging in Carré, was het publiek vooral bekend met de Andrè van Duin Revue. Daarnaast kende Nederland ongeveer twee andere musicals, Heerlijk duurt het langst en My fair lady, en daar hield het wel zo'n beetje mee op.

Weissman: "Ik sta nogal dubbel tegenover de musicalhausse in Nederland. Aan de ene kant heeft Joop van den Ende de musical op technisch vlak enorm geprofessionaliseerd. Aan de andere kant worden er heel veel prefab musicals uitgebracht, musicals die al tien jaar op Broadway worden opgevoerd en die zich wel hebben bewezen."

De meeste musicals worden volgens Weissman op format gemaakt. "Ik heb onlangs in een weekend drie musicals in Londen op West End gezien en ik kon telkens de hele structuur voorspellen: op een goed moment een duetje, dan een emotionele versmelting, en dan moet er nog een kind ergens opkomen. De voorstellingen worden volkomen gemarketeerd, afgestemd op de wensen van het publiek. Ik denk dat straks een verzadigingspunt optreedt."

Weissman heeft met in de hoofdrollen Jenny Arean, het overal opduikende multi-talent Carice van Houten, Paul de Leeuw en Sanne Wallis de Vries een spraakmakende cast op toneel staan. En gelukkig, zegt hij, geeft Annie M.G. Schmidt met haar stuk over een plattelandsmeisje dat naar de stad komt en daar kennis maakt met homoseksualiteit en het variétéleven, geen kans tot een voorspelbare dramatische opbouw.

Toch heeft hij Schmidts oorspronkelijke Foxtrot in samenwerking met Ivo de Wijs flink bijgeschaafd.

Weissman: "Het verschil tussen de Foxtrot zoals wij die nu brengen, en die van 1977 is enorm. De Foxtrot van toen was heel erg gericht op show, dat komt voor een deel doordat de voorstelling werd geregisseerd door Paddy Stone, van huis uit een choreograaf. Ik ben een theaterregisseur en let veel meer op de dramatische opbouw. Bovendien waren de gebaren en het tempo in 1977 heel anders. En dan heb ik het nog niet eens gehad over de techniek. Het licht en het geluid werden praktisch met de hand bediend. Nu werken we met complete lichtplannen, met zendmicrofoons en allerhande techniek waar ik geen moer van begrijp."

"De inhoud van Foxtrot kon ik ook niet klakkeloos overnemen. Annie M.G. Schmidt verwijst in haar stuk, dat zich in de jaren dertig afspeelt, naar haar heden: de jaren zeventig dus. Ze heeft het over de affaire-Menten, over de demonstratie tegen kernwapens, het opkomende fascisme. Daar kan ik niet meer mee aankomen. Ik verwijs alleen in de vorm van een epiloog heel subtiel naar het heden."

"Voor mij gaat Foxtrot over mensen in het nauw. Het gaat over vrouwenonderdrukking: er wordt een meisje zwanger dat nergens terecht kan voor een abortus. Het gaat over de onderdrukking van homoseksualiteit, over de decadentie die in de jaren dertig hiernaartoe overwaait, en over de Nederlandse kleinburgelijkheid. Ik heb me afgevraagd: in welk opzichten zitten mensen van nu in het nauw? Ik denk in het opzicht van het emotioneel barbarisme dat nu hoogtij viert. Alles gaat alleen nog maar over geld en marketing. Dat is inmiddels een dooddoener, maar daarom niet minder waar. Annie schrijft in een liedje van Foxtrot: "En dan gaan we met zijn allen naar de Costa Brava, en dan dansen we op de lava, lava." Dat is nu helemaal wat er aan de hand is, we trekken ons nergens iets van aan, zolang er geld is."

Wat behalve het laatste dansje van De Leeuw nog even doorgenomen moet worden, is het applaus. Ja, ook het applaus halen wordt gerepeteerd. De cast van zestien man, onder wie veel ex-studenten van Weissmans eigen Amsterdamse Toneelschool Kleinkunstacademie, verzamelt zich op toneel.

Weissman dirigeert de acteurs naar de plaats waar ze ze zich aan het einde van de voorstelling bevinden. De eerste en de tweede curtain call worden geoefend. De acteurs moeten op afroep buigen, naar voren rennen, achter elkaar langs en weer af en weer op. Weissman: "Nee, we doen niet meer dat de hoofdrolspelers nog apart opkomen. We zijn een collectief, we hebben de voorstelling met ons allen gemaakt. Het verschil zit 'em in de salarissen en de aandacht. En nu jullie daar links af en jullie rechts af."

Buigen zonder applaus, men voelt zich er wat verloren bij. Carice van Houten loopt voor de zoveelste keer verdwaasd de verkeerde kant op, waarop - voor de even zoveelste keer - de koffiebruine stem van Jenny Arean vanachter de gordijnen ronkt: "Carice, hierheen!!!"

's Avonds, als de try-out is gespeeld voor een uitverkochte zaal, krijgen de acteurs mosterd bij de maaltijd, dat wil zeggen: een staande ovatie.

Uit: Het Parool, 13 september 2001
Door: Maartje den Breejen